Ayasofya’nın müze olarak kullanıldığı periyotta başlayan “Ayasofya Yeraltı Yapılarının 3 Boyutlu Görüntülenmesi ve Belgelenmesi Projesi”, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi ve Ayasofya Müze Müdürlüğü’nce yürütüldü.
Hürriyet’ten Özgür Altuncu’un haberine nazaran; bilim insanları Ayasofya’nın altını bir örümcek ağı üzere saran, binayı havalandırarak rutubetten koruyan yaklaşık 900 metrelik yeraltı menfezleri ve yapılarını tek tek dolaştı, kayıt altına aldı. Efsanelere mevzu olmuş tünellerin keşfedildiği çalışmanın başındaki isimlerden biri de Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi öğretim üyesi Doç. Dr. Hasan Fırat Diker’di. Bilimsel kimliğini “İstanbul araştırmacısı” olarak tanımlayan Diker, Ayasofya’nın bilinmeyenlerini şöyle anlattı: “Ayasofya bizim için bir okul. Her gittiğimizde yepisyeni bir şey öğreniyoruz. Yaptığımız çalışmayla Ayasofya’nın röntgenini çektik. Bilinen menfezler dışında daha evvel girilemeyen yerlere de girmeyi başardık. Yeni yeraltı yerleri bulduk. Bugüne kadar burası nasıl fark edilmemiş diyebileceğimiz çok büyük yerler var. Menfezlerin temizlenmesi gerekiyor. Çamurla dolmuş, molozla dolmuş yerler var. Adeta kolesterolün damarları tıkaması üzere. Tıkanıklıkların önüne geçilmesiyle binanın daha rahat nefes alması mümkün olacak. Rastgele bir iklimlendirme aygıtına gerek kalmayacak. Mimar Sinan payandasının çabucak altından geçen bir koridor var. Mimar Sinan payandayı inşa ederken o koridoru korumuş. Payandanın altından dev bir menfez geçiyor. Herkes, bizim takım olarak çıplak gözle gördüğümüz her yeri sanal olarak görebilecek. 3 hafta süren çalışmanın sonuçlarını 24-25 Eylül’de İstanbul’da düzenlenecek Uluslararası Ayasofya Sempozyumu’nda açıklayacağız.”
Hasan Fırat Diker ve takımının çalışmaları, Ayasofya ile ilgili nesilden nesle aktarılan “Altında kayıklar yüzüyor”, “Ayasofya’dan Topkapı Sarayı’na tüneller var” üzere efsaneleri de boşa çıkarttı.
Grup tüm tünel ve yeraltı yapılarının Ayasofya’nın havalandırmasına ve yağmur suyundan korunmasına yönelik yapıldığını belgeledi. Diker efsanelerle ilgili şunları söyledi: “Anlatıldığı üzere altta sarnıç yok. Kayıklar da yüzmüyor. Ayasofya’nın mevcut altyapısı, inşa edilirken onun iklimlendirilmesine yönelik hazırlanmış. Kısaca Ayasofya’dan girilip Topkapı’dan çıkılmıyor.”
Haber7