Milletlerarası bağlantılar teorileri ve Avrupa Birliği (AB) güvenliği üzerine araştırmalar yapan Muhammed Davet Bilir, “İngiltere’nin Brexit sonrası Körfez ve Orta Doğu siyasetleri: Hudutlar ve fırsatlar” başlıklı bir tahlil kaleme aldı.
TÜRKİYE DAHİL SAYI 60’A ÇIKACAK
AA’da yer alan tahlil şöyle:
İngiltere’nin AB “yükünden” kurtulması ve ABD’nin yükü paylaşma isteği hasebiyle genel olarak Orta Doğu, bilhassa de Körfez ülkeleriyle münasebetlerini daha da güçlendireceği öngörülebilir.
Brexit ile ortaya çıkan tartışmalara bakıldığında, bilhassa ekonomik açıdan beklentiler, İngiltere’nin çeşitli maliyetler yüklenmek zorunda kalacağı tarafındaydı. Direkt Avrupa pazarından ve Avrupa Birliği (AB) ile üye olmayan devletler ortasındaki ticari mutabakatlardan yoksun kalma ihtimalleri bu söylentileri dayanaklar nitelikte göründüğü için İngiltere’nin yeni ticaret mutabakatları yapmaya ve var olan iştirakleri revize etmeye yönelmesi en olası senaryo olarak sunuluyordu. Brexit sonrası İngiltere’nin dış siyasetinde yaşanan gelişmeler bu iddiaları doğrular nitelikte oldu. Mesela, Körfez ülkelerine yönelik atılan adımların yanı sıra Türkiye dahil 60 kadar AB üyesi olmayan ülkeyle ticaret muahedeleri imzalaması ve hatta Asya-Pasifik bölgesine yönelik Trans-Pasifik İştiraki Ticaret Paktı’na (CPTPP) üye olmak için müracaat yapması buna örnek olarak gösterilebilir.
BREXİT SONRASI İNGİLTERE KENDİNE ALAN AÇIYOR
Öteki bir taraftan askeri olarak İngiltere’nin Körfez’deki varlığını artırmaya yönelik Bahreyn’de daimî deniz üssü, Umman’da askeri lojistik ve eğitim tesisi açması ve Almanya üzere ülkelerin silah satışını sınırladığı Suudi Arabistan’la 48 adet savaş uçağı satışını içeren mutabakatlar yapması göze çarpıyor. Soğuk Savaş sonrası artan güç muhtaçlığı ve kaynakların sonluluğu sebebiyle İngiltere’nin net güç ithalatçısı pozisyonuna gelmesi ve Brexit sonrası yaşanabilecek ekonomik sorunlar sebebiyle Körfez ülkelerinin güvenliğinin sağlanmasının Orta Doğu’da daima tırmanan tansiyon ortamında güç güvenliği açısından hayati değer taşıdığı ve bu yüzden bahsi geçen adımların atıldığı yorumları yapılmaktaydı. Mevzuyla ilgili bir başka hâkim görüş ise, Barack Obama’nın başkanlığı periyodunda ABD’nin dış siyasette öncelik alanının Asya-Pasifik bölgesine kayması sonucu Orta Doğu’da oluşan güç boşluğundan ötürü bölgeye gelen Rusya, aktifliği artan İran ve DEAŞ üzere terör örgütlerinin yarattığı tehdide karşı Körfez ülkelerine liderlik yapma misyonunu İngiltere’nin üstlenmek istediği formundaydı. Fakat bu iki yorumun da başlangıç noktası yeniden Brexit sonrası İngiltere’nin ekonomik olarak kendisine alan açma arayışıyla ilişkilendirilmekte.
AB’NİN EKONOMİK İMTİYAZLARINDAN FAYDALANMAK İSTİYOR
Elbette yapılan yorumlar, öne sürülen sebepler ve ortaya çıkan sonuçlar, derinleşen Körfez-İngiltere alakalarını bir dereceye kadar açıklayabiliyor. Fakat mevzuya yönelik daha geniş bir perspektiften alternatif bir tahlil ortaya koymak da mümkün. İngiltere’nin AB’nin birinci adımlarından biri olan Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) üyeliğinden itibaren Brexit’e kadarki süreçte öteki üyelerden farklı bir tavır içinde hareket ettiği gözlemlenebilir. Ortak para ünitesi kullanımına dahil olmaması, Schengen bölgesine katılmaması, Avrupa Birliği Ortak Güvenlik ve Savunma Siyaseti (OGSP) çerçevesinde alınacak kararların oybirliğiyle alınması konusunda kesin olarak aldığı durum yahut bunların bilakis ortak pazara dahil olmakta tereddüt etmemesi örnek gösterilebilir. Yani denetimi dahilinde olmadan gelişebilecek olayların önüne geçerek bir yandan egemenliğinden asgarî seviyede taviz vermeye çalışırken öbür yandan Birliğin sağladığı ekonomik imtiyazlardan faydalanmayı amaçladığı anlaşılıyor. Avrupa’da tarihî olarak durduğu bu özgün/farklı yere ek olarak İngiltere, sömürgeci geçmişi sebebiyle de Körfez ülkeleriyle öteki Avrupa devletlerine nazaran daha farklı bir pozisyona ve münasebete sahip.
İNGİLTERE’NİN BÖLGE SİYASETLERİNDE ABD VARLIĞI BELİRLEYİCİ BİR DEĞİŞKEN
Başka taraftan İngiltere’nin konumundaki bir öteki belirleyici faktör ise ABD’nin bölgeye yönelik yaklaşımıyla ilgili. ABD’nin Soğuk Savaş sonrası bilhassa Yugoslavya’nın dağılma sürecinde Avrupa ülkelerini krizle baş başa bırakmış olması İngiltere’ye, birlik çatısı altında bunun üzere yeni bir krize karşı hazırlıklı olmayı gerektirdiğini düşündürerek OGSP’nin kurulmasına öncülük etmesine sebep oldu. Devam eden süreçte ise George W. Bush başkanlığında ABD’nin Irak’ı işgal ettiği periyotta muhteşem gücün bölgeye yine dönmesiyle AB içinde ağır savaş aksisi söyleme karşın ABD ile birlikte hareket etti. Obama periyodunda ise ABD’nin stratejik ortaklarına yönelik savunma konusunda daha fazla maliyet yüklenmeleri için yaptığı ağır baskı ve ortaya çıkan bölgesel krizlerle müttefiklerini tekrar baş başa bırakması, İngiltere açısından durum alınması gereken bir durum olarak görüldü. Bilhassa Libya’da AB’yi es geçerek Fransa ile Kaddafi’ye karşı muhalefeti NATO çatısı altında yapılan bir operasyonla desteklemeye yönelik gayreti sonuç verdi. Lakin operasyon sonucunda Kaddafi idaresi devrildiği halde Amerikan varlığı olmadan Libya’da istikrarı sağlamak mümkün olmadı. Yeniden Ukrayna’da ABD olmadan Rusya’nın Kırımı ilhakına kadar varacak olan olaylar engellenemedi ve birebir formda Suriye’de DEAŞ’a karşı ABD liderliğinde bir koalisyon ile operasyonlar yapılsa da sorunun temel kaynağı olan Esed rejimine karşı aksiyon alınamadı. ABD’nin bu krizlere direkt müdahil olmayacağı anlaşıldığı için İngiltere krizlere karşı AB ile paralel olarak eylemsizlik uyguladı ya da kimi ekonomik yaptırımlara dahil oldu.
Fakat birebir vakitte ABD’nin yokluğunda açılan alanı değerlendirip Brexit öncesinde bilhassa Körfez ilgilerini daha da derinleştirmeye başladı. Bölgede artan güvensizlik Körfez ülkeleri açısından da bir güvenlik muhtaçlığı doğurdu. Bu nedenle İngiltere 2014 yılında Bahreyn’de bir deniz üssü kuracağını duyurdu. Buna paralel olarak Birleşik Arap Emirlikleri’nde (BAE) El-Minhad hava üssünü kendi hava ögelerine uygun hale getirmek için çalışmalara başladı. Ayrıyeten ekonomik alanda ilerleyen alakalar, 2010 yılından 2016 yılına gelindiğinde Körfez ülkeleriyle olan ticaret hacminin yaklaşık 2,5 katına çıkmasını sağladı. Yani İngiltere hem AB’den bağımsız olarak kendine alan açtı hem de olağanda ABD’nin muhafazası altında olan bir bölgede ekonomik ve askeri olarak tesirini artırmış oldu. Bütün bu bölgesel krizler birebir vakitte Avrupa açısından gerek güç güvenliği gerek terör gerekse göç üzere mevzularda önemli problemler üretti. Trump periyodunda de misal bir durum devam etti. Hatta ABD, AB’nin şiddetle desteklediği İran nükleer mutabakatından çekildi. Bu durum AB açısından İran tehdidinin daha da artacağı, başka bir deyişle bu tehditle tekrar burun buruna kalacağı halinde bedellendiriliyor.
DERİNLEŞEN İNGİLTERE-KÖRFEZ İLGİLERİNİN SEBEPLERİ
ABD’nin bu yaklaşımının getirdiği sonuçlar aslında Brexit’in neden maliyetli bir yol olmaktan çıktığını ve İngiltere’nin Körfez’le derinleşen bağlarının sebeplerinin neler olduğunu açıklıyor. Her ne kadar İngiltere ile AB’nin yolları resmi olarak ayrılsa da bulundukları bölgenin jeopolitiğinin değişmediği birçokları tarafından lisana getiriliyor. Tam da bu nedenle halihazırda bölgesel meselelere karşı yalnız ve hareket kabiliyeti oldukça düşük olan Avrupa ülkelerinin İngiltere üzere bilhassa güvenlik konusunda Birliğin en güçlü iki devletinden birinin ayrılık kararını cezalandırmak üzere bir yola gitmeyecekleri varsayım edilebilir bir sonuç. Ek olarak İngiltere birçok üye ülkeden farklı olarak ABD ile olan bağlarını AB’ye borçlu değil. Yani AB’nin elindeki pazarlık gücü İngiltere’nin AB’ye karşı sahip olduğundan daha az. Bu doğrultuda geçtiğimiz günlerde AB-İngiltere ortasında devam eden pazarlıkların sonucunda karşılıklı imtiyazların yalnızca uygulanış biçiminde yapılan değişikliklerle devam edeceği görüldü. Hatta taraflar birbirlerine iyi niyet ve daha fazla işbirliğine yönelik kelamlı taahhütler sunmaktalar. İngiltere böylece üye olmayan ülkelere yönelik münasebetlerinde AB’nin bağlayıcı kararlarının çizdiği sonlar olmadan alaka geliştirebilecek, tıpkı vakitte AB ile ekonomik münasebetlere asgarî ziyanla devam edebilecektir.
Bütün bu süreç göz önüne alındığında, derinleşen İngiltere-Körfez bağları sanıldığının tersine Brexit’in bir sonucu değil aslında Brexit’le birlikte ABD’nin bölgeden çekilmesinin yarattığı fırsatlardan biri olarak yorumlanabilir.
TÜRKİYE VE KÖRFEZ ÜLKELERİNE TEHDİT OLUŞTURABİLİR
Bu bağlantıların geleceğine bakılacak olursa, Biden’ın seçim kampanyası ve seçildikten sonraki telaffuzları ABD’nin klasik müttefikleriyle bağlarını tekrardan düzelteceği istikametinde sinyaller veriyor. Lakin bu sinyaller Obama’nın başkanlığı devrinde karşılaşılan neo-liberal telaffuzlarla benzerlik gösteriyor.
ABD’nin milletlerarası kurumlar aracılığıyla bölgesel krizlere karşı ortaklarını maliyet yüklenmeye zorladığı bir senaryoda İngiltere’nin Körfez ülkeleri ve AB üyesi olmayan Türkiye ve Mısır üzere ülkelerle bağlantılarının daha da derinleşeceği öngörülebilir.
Zira Biden’ın tıpkı Obama devrinde olduğu üzere İran’a nükleer mutabakat karşılığında havuç vereceği senaryoda İran’ın bölgedeki aktifliğinin artması ve bilhassa Türkiye’ye ve Körfez ülkelerine tehdit oluşturması oldukça beklenen.
Lakin bu durum İngiltere’nin bölgeye 1971 öncesi üzere liderlik yapma hevesleriyle geri döneceği manasına gelmiyor. İngiltere yalnızca değişen şartlara nazaran maliyetlerden olabildiğince kaçınarak tesir alanını genişletmeye çalışıyor.
TÜRKİYE VE MISIK ÜZERE ÜLKELERE YENİ İŞBİRLİĞİ İMKANI
Sonuç olarak; İngiltere’nin AB “yükünden” kurtulması ve ABD’nin yükü paylaşma isteği hasebiyle genel olarak Orta Doğu, bilhassa de Körfez ülkeleriyle ilgilerini daha da güçlendireceği söylenebilir.
Bunun yanı sıra kıymetli bölgesel aktörler olan Türkiye yahut Mısır üzere ülkelerle de yeni işbirliği kapıları açılacaktır. Yeniden de bölgede Körfez ülkeleri üzere demokrasi dışı idarelerin altında ortaya çıkabilecek bir toplumsal olay bütün öngörüleri boşa çıkarabilir ve herkesi apayrı bir senaryoyla karşı karşıya bırakabilir.
Haber7
