Bitkilerin yetişmesine uygun ülkü (model) bir toprağın %45’i mineral, %25’i hava, %25’i su ve %5’i organik husustan oluşur. Toprak dünya için en değerli katmandır. Türkiye’de zonal, azonal ve intrazonal olmak üzere üç çeşit toprak tipi vardır. Toprağın katı kısmını oluşturan mineraller ve organik unsur birbirinden epey farklı iki katı kısmın, toprak ana malzemesi ile canlı ve canlı artıklarının fizikî, kimyasal ve biyolojik olarak ayrışmasından meydana gelir.
1-) ZONAL TOPRAKLAR ( YERLİ TOPRAKLAR )
Ülkemizde düz ve hafif eğimli alanlarda iklim kurallarının tesiri altında oluşan fizikî ve kimyasal özellikleri açısından farklı horizonlar ve katlar gösteren topraklardır.
Kırmızı Renkli Akdeniz Toprakları (Terra-Rossa)
Bu topraklar, Marmara Bölgesi’nin güney kısmı ile Ege Kısmı ile Akdeniz Bölgesi’nin tamamında görülmektedir. Kireçtaşı marn kil ve konglomera ve gnayslar üzerine oluşmuş topraklardır. Toprağın rengi kırmızı acık kırmızı ve sarı renktedir. Toprak iri taneli ve killidir. Toprak kireç taşı üzerinde oluşsa bile kireçli bir yapıda değildir bunun sebebi gereğince yıkanmış olmasıdır. Toros dağlarında 1000 m den yüksek alanlarda toprağın rengi organik husus birikiminden ötürü yoğunlaşarak kırmızımsı kahve ve kahverengine dönüşmektedir.
Kahverengi Orman Toprakları
Bu topraklar, Karadeniz Bölgesinde, İç Anadolu’da 1200 m’den Yüksek alanlarda Trakya’nın kuzeyinde Yıldız Dağlarında İç Batı Anadolu’da ve Güney Doğu Toroslar’da yaygındır. Orman örtüsünün altında geliştiği için toprak organik husus bakımından zengindir ve koyu renklidir. Yağışın fazla olduğu eğimli alanlarda toprak asitli tepki göstermektedir.
Podsolümsü ve Podzol Topraklar
Yıllık ortalama sıcaklığın 8°C’nin altında ve yıllık yağış ölçüsünün 1000 mm üzerinde olduğu nemli çok nemli – soğuk ortamlarda kayın, sarıçam ve ladin ormanlarının altında gelişme göstermektedir. Bolu Aladağlar’da, Yıldız ve Doğu Karadeniz Dağlarında ve Uludağ’ın yüksek kısımlarında bu topraklara sıkça rastlanır. Bu topraklar fazla yağıştan ötürü fazlaca yıkanmışlardır. Fazla yıkanmadan ötürü toprak asit reaksiyonludur ve besin unsurları bakımından hayli yoksuldur.
Sierozemler
Yıllık ortalama yağışın 300 mm’nin altında Konya ovasının doğu kesitinde görülen toprak çeşididir. Toprak organik unsur bakımından hayli yoksuldur bu topraklar yıkanmanın azlığından ötürü açık renklidir. Karbonat birikiminden ve yıkanmanın azlığında ötürü toprak alkelen tepki gösterir.
Kahverengi Step Toprakları
Yıllık ortalama yağışın 400 mm altında ve yıllık ortalama sıcaklığın 8 – 12 °C ortasında değiştiği İç Anadolu Bölgesi’nde, Doğu Anadolu ovalarında step ve uzun uzunluklu step örtüsü altında gelişme gösteren topraklardır. Yağış azlığından ötürü yıkanma ölçüsü azdır ve buna bağlı olarak karbonatlar topraktan uzaklaşmamıştır. Bu topraklar alkalen tepki gösteririler. Bu toprakların rengi kahve koyu kahve sarımsı kahve olup üzerinde genel olarak kuru tarım yapılmaktadır.
Kestane ve Kırmızımsı Kestane Renkli Topraklar
Yıllık ortalama yağışın 400 mm üzerinde, yıllık ortalama sıcaklığın 6 – 10 °C arsında bulunduğu İç Anadolu’nun platolarında, İç Batı Anadolu ve Doğu Anadolu’da uzun uzunluklu ot vejetasyonunun altında gelişmişlerdir. Bu topraklar organik husus bakımından hayli zengindir ve taneli yapıdadır. Üzerlerinde tahıl tarımı yapılmaktadır. Bu topraklar nispeten yıkanmış olduklarından ötürü karbonat bakımından yoksul sayılırlar ve hafif asit tepki gösterirler.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Bu topraklar, ana malzemenin granit, silisli şist, andezit üzere silisli olan ve İç Anadolu’nun kuzey ve doğusu ile İç Batı Anadolu’da 1000 m’nin üzerinde step ormanı yahut kuru ormanlar altında gelişme göstermiştir. Besin unsurları bakımından yoksul olan bu topraklar yıkanmanın fazlalığından ötürü hafif asitli tepki gösterirler.
Kırmızımsı Kahverengi Topraklar
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tipik toprakları olan kırmızımsı kahverengi topraklar yarı kurak karasal iklim koşullarının tesirli olduğu step vejetasyonu altında oluşmuşlardır. Sıcaklığın fazla olması ve demirin iyi oksitlenmesini sağaldığı için toprak kırmızı renk almıştır. Bu toprak üzerinde ekseriyetle tahıl tarımı yapılmaktadır.
Çernezyomlar
Yıllık ortalama sıcaklığın 3 – 6 °C, yıllık ortalama yağışın 500 – 700 mm ortasında değiştiği Erzurum – Kars dolaylarında 1600 – 2000 m yükseklikteki plato alanlarında bazalt ve neojen karasal depoları üzerinde gelişmiştir. Bu topraklar üzerinde 1 m yi bulan çayır örtüsünden oluşan organik husus sıcaklığın azlığından ötürü gereğince ayrışamamaktadır. Topragın üst kısmı organik husus bakımından güçlü alt kısmı ise (1 m altı) kireç bakımından zengindir. Bu topraklar dünyanın en verimli toprakları olarak kabul edilir lakin sıcaklığın yetersiz oluşundan ötürü üzerinde yalnızca sıcaklığın yererli olduğu alanlarda tahıl tarımı yapılır.
Ülkemizde azonal toprakların başlıcaları alüvyal, kolüvyal, litosol ve regasollerdir.
Türkiye’de alüvyal topraklara daha çok ovalar, vadi tabanları ve deltalarda rastlanır. Bu çeşit topraklarda horizonlar gelişmez. Çukurova, Göksu, Menemen, Çarşamba ve Bafra deltaları ile Küçük Menderes, Büyük Menderes, Gediz, Bakırçay, Bursa, Adapazarı, Düzce, Erbaa, Niksar, Erzincan, Erzurum, Iğdır, Elazığ, Malatya ve Muş ovaları alüvyal toprakların yaygın olduğu alanlardır. Bu topraklar mineral bakımından varlıklı olduğundan verimlidir.
Kolüvyal Topraklar
Dağların eteklerinde, yamaçlardan taşınan malzemelerin üzerinde oluşan kolüvyal topraklar, ince ve iri ögelerin bir ortada görüldüğü topraklardır. Kolüvyal topraklar tarıma elverişli değildir.
Litosol
Ülkemizde litosollere erozyona açık yamaçlarda rastlanır. Bitki örtüsünden mahrum olan bu yamaçlarda ince gereçler taşındığından geriye iri gereçler kalmaktadır. Bu nedenle litosoller, taşlı topraklar olarak da isimlendirilir.
Regasol
Regasoller, kum boyutundaki volkanik gereç ve akarsuların oluşturduğu kumlu depolar üzerinde oluşan topraklardır.
Bu topraklar, ülkemizde aşınmanın devamlı olduğu dağlık alanlarda ve birikmenin karar sürdüğü alüvyal ovalarımızda ve dağların eteklerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Bu topraklar ana kayanın tesiri altındaki topraklardır. Şöyle ki ana kaya kumlu ise toprak kumlu ana kaya tuzlu ise toprakta tuzludur.
Ülkemizde görülen intrazonal topraklardan biri kalsimorfik topraklardır. Fazla ölçüde kireç içeren bu topraklar, rendzinalar ve vertisoller olmak üzere ikiye ayrılır.
Rendzinalar
yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan topraklardır. Türkiye’de daha çok Akdeniz’in batısı, Trakya, Ege ve Güney Marmara’da görülen bu topraklar, tahıl üretimi için elverişlidir.
Vertisoller
killi, kireçli, marnlı depolara bağlı olarak meydana gelmektedir. Ergene Havzası, Bursa ile Karacabey ortası, Muş Ovası ve Konya Havzası’nın kimi kısımları bu toprakların görüldüğü esas alanlardır. Yaz kuraklığı periyodunda bu topraklarda 5 10 cm genişliğinde, 100 cm’yi bulan derinlikte çatlaklar oluşur. Bu çatlaklara dolan topraklar, yağışlı periyotta bünyesine fazla ölçüde su alarak şişer ve yüzeye yanlışsız yükselir. Dönen topraklar da denen vertisollere Trakya’da “kara kepir” denir.
Halomorfik Topraklar
Ülkemizde halomorfik topraklara Konya Havzası’nda, Erzurum Ovası’nın birtakım kısımlarında, Küçük Menderes ve Büyük Menderes deltalarının denize yakın olan bölümlerinde rastlanır. Bu alanlarda yazın buharlaşmaya bağlı olarak suda çözünmüş hâldeki tuzlar, yüzeyde birikir. Bu çeşit topraklar tarıma elverişli değildir.
Hidromorfik Topraklar
Hidromorfik topraklara taban suyu düzeyinin yüzeye yakın olduğu alanlarında rastlanır. Göl kenarları, bu çeşit toprakların görüldüğü esas alanlardır. Toprak daima su altında olduğundan oksijen oranı düşüktür. Bu cins topraklar tarıma elverişli değildir.
Haber7
