Cumhurbaşkanlığı Ulusal Saraylar İdaresi’ne bağlı Topkapı Sarayı’nda Türk süsleme sanatının en eski örneklerinden ‘saz yolu’ üslubuna ilişkin bezemeler bulundu. Saray’ın 4. avlusunda devam eden onarımlar sırasında tesadüfen bulunan altın varak işlemeli duvar süslemesinin Kanun Sultan Süleyman periyodunda baş nakkaş Şahkulu’na ilişkin olduğu, üzeri kara beton sıva yapılarak kapatılan nadide bezemenin 500 yıllık olduğu düşünülüyor.
ŞAHKULU İZİ
Osmanlı Devleti 15 ve 16. yüzyıllarda askeri ve siyasi olarak dünyada büyük bir üstünlük sağlarken mimarlık ve sanat tarihi açısından da tepe devirlerini yaşıyordu. Kendi üslubunu oluşturma ve bunu anıtsal yapıtlarda kullanma hüneri de çizgi safhadaydı. İşte Türk süsleme sanatının en kıymetli ekollerinden olan Şahkulu’nun yapıtları de dünya literatürüne girmişti. Bilhassa “saz yolu” üslubunun birinci temsilcisi olan Şahkulu, Yasal Sultan Süleyman periyodunda uzun yıllar Topkapı Sarayı’nın baş nakkaşlığı vazifesini yürütmüş ve bu üslubu kalem işleri ve çini motiflerinde sıkça kullanmıştı.
ÖRTÜSÜ KARA BETON
Topkapı Sarayı Cumhurbaşkanlığı Ulusal Saraylar İdaresi’ne geçtikten sonra hem Kültür Bakanlığı’ndan devam eden hem de yeni belirlenen yerlerde onarımlara sürat kazandırıldı. Hırka-i Saadet Dairesi ile Revan Köşkü’nün ortasında kalan avluyu örten tonozlu tavanda, geçtiğimiz temmuz ayında onarıma başlanıldı. Sarayın birinci devir yapılarından olan tonozlu yapıda 1950’li yıllarda uygulanan betonarme sıva raspalanınca altından inanılmaz bir süsleme çıktı. Cumhurbaşkanlığı Ulusal Saraylar Yönetimi Başkanlığı bu eşsiz buluntuyu yalnızca Hürriyet’e anlattı.
500 YILLIK
Sanat tarihi açısından heyecan uyandıran kalem işi bezemenin 500 yıllık olduğu düşünülüyor. Onarım sırasında sıva dökülmesi sonucu, kara sıva altından tesadüfen çıktı. Simurg, ejder, bulut ve bitkisel motif ayrıntılı ve altın varaklı bezemenin; üslup, büyüklük ve renk çeşitliliği açısından ‘saz yolu’ tekniğinin günümüze ulaşan en tesirli örneği olduğu varsayılıyor. Topkapı Sarayı’nda sernakkaşlık yapan Şahkulu, Osmanlı saray nakışhanesinde yeni bir bezeme üslubu biçiminde gelişme gösteren ‘saz yolu’nun birinci temsilcisi olarak biliniyor. İri, kıvrak ve sivri uçlu dilimli ayrıntılar, yaprak ve çiçek motifleri, hayal mahsulü çeşitli orman hayvanları bu üslûbun hususları ortasında sayılıyor. ‘Saz yolu’nda en çok kullanılan motifler ortasında efsanevi hayvanlardan ejder ve simurg yer alıyor. Topkapı Sarayı’nda Hırka-i Saadet Odası, Bağdat Köşkü ve Revan Köşkü çinileri ile Sünnet Odası’nın dış cephesinde görülen ‘saz yolu’ örnekleri, XVI. yüzyılın ortalarından XVII. yüzyılın ortalarına kadar geçerliliğini koruyor. Bu üslupla yapılmış pek çok süsleme yasa dışı yollarla ülkemizden kaçırılarak Metropolitan, Louvre, British Museum üzere müzelerin koleksiyonlarında da yer alıyor.
MÜDAHALE PLANI
Ulusal Saraylar Yönetimi Bilim Konseyi, Şahkulu’nun öncüsü olduğu ‘saz yolu’ üslubu, ejderha, zümrüd-ü anka üzere güç sembolü olan efsanevi yaratıkları içermesi bakımından dikkat alımlı olduğunu, bu üslupta üretilmiş eserler, Türk mitolojisinin Osmanlı dünyasındaki süsleme gayeli uzantısını, güçlü tasvir gücünü, ihtişam ve yüksek estetik anlayışını gözler önüne sermesi açısından değerli görüyor. Bu nedenle Bilim Konseyi, ‘saz yolu’ bezemesine ait bilimsel müdahale planı oluşturdu. Buna nazaran; “Uygulama kapsamında Horasan sıva üzerine işlenen bezeme, özgün haliyle korunacak. Ulusal Saraylar’ın 3 kalemkâr ustasının yürüttüğü çalışmalar kapsamında ‘saz yolu’ bezemesine sıva güçlendirmesi yapılacak ve iklim koşullarından etkilenmemesi için gözetici katman uygulanacak. Bezeme, konservasyonu tamamlandıktan sonra hava ile teması kesilmeden cam yahut gibisi bir gereç ile korunarak sergilenecek.”
Haber7
