Pandeminin başından bu yana e-ticarette yaşanan bolluk nakliyat işlerini büyütürken, bilhassa kurye, kargo ve nakliye şirketlerinde yeni iş gücü gereksinimi doğurdu. Nakliyatta artan iş hacminin büyüklüğü bu alana yatırım yapan şirketlerin iştahını açarken, pastadan daha fazla hisse almak için gerekli iş gücünü oluşturmanın maliyeti bu şirketleri yeni iş modelleri geliştirmeye itti. Şu anda pek çok kurye, kargo ve nakliye firması, çalışan istihdam etmek yerine dağıtım ve taşıma işlerini şahıs şirketi açılışı yapan bireylere veriyor. Bu biçimde işverenişçi alakası yerini asıl işveren-alt patrona bırakıyor. Bu eğilim istatistiklere de yansıyor. Toplumsal Güvenlik Kurumu Ocak 2021 datalarına nazaran, esnaf-serbest çalışan sayısı bir ayda 172 bin 614 kişi artarak, 2 milyon 893 bin 394’e yükseldi.
Son devirde çok fazla tercih edilen bu modelin birinci bakışta her iki taraf için de aşikâr avantajlar sağladığı görülüyor. Bilhassa alt patronluğu seçen bireyler, bu modelde bir maaşlı çalışana nazaran daha fazla fiyat alabiliyor. Lakin, SSK bağı, kıdem, yıllık müsaade üzere özlük haklarından da vazgeçiyor. Çalışma saatleri ise fiyatlı çalışanlara nazaran daha uzun olabiliyor.
50 BİN CİVARI ESNAF KURYE VAR
Motosikletli Kuryeler Derneği Lideri Mustafa Özdemir, iş kazası riskinin çok yüksek olduğu kuryeler için esnaf kurye diye de bilinen bu modelin makus bir çalışma prosedürü olduğunu savundu. Bu modelde verilen fiyatların bilhassa pandemi devrinde işsiz kalan gençlere cazip geldiğini belirten Özdemir, dışarıdan karlı görünse de bu modelin çok fazla olumsuz istikametinin olduğunu, en başta da kıdem tazminatı ve yıllık müsaade üzere özlük haklarından yoksun kalmanın geldiğini lisana getirdi. Özdemir’e nazaran bu modelde en büyük mağduriyet mümkün bir iş kazasında yaşanıyor. Çalışma saatlerinin de esnaf kuryeler için 10-14 saat olduğunu sav eden Özdemir’e nazaran, İstanbul’da en az 20 bin, Türkiye genelinde ise 50 bin kadar kendi vergi açılışını yapmış kurye var.
KANUNA UYGUNLUĞU TARTIŞMALI
Bahisle ilgili değerlendirmelerde bulunan PwC Türkiye Toplumsal Güvenlik Uzmanı Celal Özcan, Toplumsal Güvenlik Mevzuatı’na nazaran doğan birtakım yükümlülükleri olan firmaların mali yüklerini azaltmak için bu cins çalışma yollarına gidebildiğini hatırlattı. Bu cins işler verilirken İş Hukuku’nda muvazaalı alt patronluk alakasına dikkat edilmesi gerektiğine dikkat çeken Özcan, asıl işveren-alt patron bağlantısının belirli yükümlülükleri olması gerektiğine değindi.
Özcan, şu sözleri kullandı: “Asıl patronun hizmeti satın aldığı kişi şayet tek başına çalışıyorsa yani ilgili hizmeti tek başına veriyorsa burada bir asıl işveren-alt patron ilgisi oluşmuyor. Bir de hem İş Hukuku’nda hem de alt patron mevzuatında şöyle bir kural var: Bir şirket, özel bir uzmanlık ya da teknoloji gerektirmiyorsa asıl işini bölerek diğerine veremez. Örneğin bir kargo şirketi, asıl işi olan kargo işlerini bir alt şirkete yaptıramaz. Şayet yaptırırsa burada muvazaalı yani kanuna hileli alt patron bağı ortaya çıkabilir.”
Personel yükümlülüklerinden kaçınma kaynaklı bir muvazaalı alt patronluk tespit edildiği takdirde taşeron hizmeti veren kişi baştan itibaren asıl şirketin çalışanı olarak kabul ediliyor ve asıl patron bu kişinin baştan itibaren kıdem tazminatı, emsal fiyatından ihbar ve yıllık müsaade üzere tüm yükümlülüklerinden sorumlu oluyor.
EMEKÇİ KURYEYE NE ÖDENİYOR? ESNAF KURYE NE KAZANIYOR?
Bir kurye, kargo ya da nakliye firması çalışanının ilgili firmaya personellik maliyetiyle ilgili şu örnek hesap yapılabilir: 4 bin 500 TL net maaşı olan bir kuryenin patrona ortalama maaş harici aylık maliyeti 3 bin 100 lira. Bir yıllık kıdem ve yıllık müsaade maliyeti de eklenince tıpkı personelin maaş dahil aylık toplam maliyeti ortalama 8 bin 600 TL oluyor. Birebir kurye bu sefer vergi açılışını yapıp birebir şirkete hizmeti karşılığı 8 bin 600 TL fatura kestiğinde, ana patron faturanın karşılığı olan ölçüsü kuryeye ödemiş oluyor. Birebir vakitte ana patron, fatura karşılığı aldığı hizmetin KDV’sini şirket defterine işleyerek indirim konusu da yapabiliyor. Pekala 8 bin 600 TL fatura kesen kurye için durum ne? Kelam konusu kuryenin 1312 TL aylık KDV masrafı oluyor. Aylık ortalama gelir vergisi masrafı ise 1400 TL civarı. Lakin şahıs ticari faaliyetiyle ilgili masraflarıyla bu iki maliyeti aşağıya çekebiliyor. Tıpkı kişinin bir yıllık ödeyeceği beyannamelerin damga vergisi aylık ortalama 200 TL oluyor. Aylık Bağkur primi ise 1055 TL. Aylık ortalama gelir vergisi masrafı ise 1400 TL oluyor. Ayrıyeten şirket açılışı maliyeti ortalama 500 TL, aylık mali müşavir sarfiyatı yaklaşık 200- 300 TL olarak hesaplanıyor.
Haber7
