ABD’nin en esaslı ve saygın gazetelerinden Washington Post’ta geçtiğimiz hafta bir haber yayınlandı. “Elon Musk Teksas’a taşındı ve ünlülüğü benimsedi. Tesla otomatik pilotla yoluna devam edebilecek mi?” başlıklı bu haberde, Tesla CEO’su Musk’ın SpaceX üzere öteki şirketlerinden kaynaklanan sorumluluklarının bir dizi tartışmaya açık iş kararına yol açtığı bunun da Tesla’nın kalitesine ve stratejisine ziyan veren sonuçlar yarattığı belirtiliyordu. Haberin daha enteresan olan kısmı ise muhabirin görüş için Musk’a ulaştığında aldığı karşılıktı: “Kukla oynatıcınıza selamlarımı söyleyin!”
Birinci bakışta Musk’ın anlaşılması sıkıntı şifreli tweet’lerini hatırlatan bu cümleyi anlamak için biraz geriye gitmek gerekiyor. 1877 yılından bu yana yayında olan Washington Post, 2000’li yıllarda ekonomik bir darboğaza girdi ve iflas noktasına geldi. 2013’te Amazon CEO’su Jeff Bezos, 250 milyon dolar ödeyerek Washington Post’u satın aldı. Dolayısıyla Musk’ın Washington Post’a verdiği cevap aslında Bezos’a yönelik örtülü bir salvo.
Aslına bakılırsa hem Bezos hem de Washington Post’un editoryal takımı, iş adamının gazetenin yayın siyasetine karışmadığının altını tekraren çizdi lakin tenkitlerden kurtulamadı. Öte yandan Musk ile Bezos ortasındaki sürtüşme tek bu haberden ibaret değil. Bilhassa SpaceX ile Bezos’un uzay şirketi Blue Origin’in operasyonları ikili ortasında kıymetli bir tartışma konusu.
Bezos vakit zaman SpaceX hakkında üstü kapalı olumsuz yorumlar yaparken Musk’ın Mars’a insan göndermek fikrini de “motivasyon kırıcı” diye nitelendiriyor. Hatta 2019’da “Mars’a taşınmak isteyen dostlarım, evvel gidin Everest’in doruğunda bir yıl geçirin. Bakın bakalım hoşunuza gidecek mi? Çünkü orası Mars’a kıyasla cennet bahçesi üzere bir yer” diye konuşmuştu. Musk ise şoförsüz araçlara ilgisi münasebetiyle kopyacılıkla suçladığı Bezos’u Amazon’u bir inhisar haline getirdiğini sav etmişti.
15 YILI AŞKIN VAKİTTİR DEVAM EDEN BİR KAN DAVASI
Günümüzde “dünyanın en varlıklı kişisi” unvanı Bitcoin ve hisse bedellerinin iniş çıkışı sonucu bir kazanıp bir kaybeden ikili ortasındaki kelam savaşının 15 yılı aşkın bir geçmişi var. Yıllar boyunca gerginlik o kadar arttı ki ABD basınının “kan davası” diye nitelendirdiği bir noktaya ulaştı. Gelin artık 2000’lerin başına dönelim ve bu hengamenin kökenine inelim.
O tarihlerde Bezos bugünkü üzere bir dev değildi. Amazon faaliyetlerine başlamış ve 1997’de halka açılmıştı. Lakin görüntü streaming hizmeti Prime, bulut altyapı hizmeti Amazon Web Services üzere kolları şimdi ortaya çıkmamıştı. Lakin Bezos çocukluğundan beri uzayla ilgileniyordu. Bu nedenle 2000 yılında beşerli uzay uçuşlarına odaklanan startup’ı Blue Origin’i hayata geçirmişti.
Musk ise o vakitler da bir dolar milyoneriydi. Erkek kardeşi Kimbal ile kurduğu startup Zip2’yu 300 milyon dolar karşılığında Compaq’e satmıştı. Öbür yandan da daha sonra eBay’in 1,5 milyar dolara satın alacağı PayPal’in inşa sürecini yürütüyordu. Musk, PayPal’in satışından 160 milyon dolar kazandı ve bu parayı 2002’de SpaceX’in kuruluşu için harcadı. 2018’de South by Southwest Konferası’nda konuşan Musk, o günleri “Başlangıçta arkadaşlarımın yatırım yapmasına bile müsaade vermiyordum zira herkes para kaybedecekti. Kendi paramı batırsam daha iyi diye düşünüyordum” diye anlatmıştı.
2004’TE YENEN YEMEK BİR DÖNÜM NOKTASI OLDU
Herkes kendi kulvarında ilerlerken 2004 yılına gelindi. Bu tarihte iki CEO akşam yemeği için bir ortaya geldiler. Aslında o sırada SpaceX de Blue Origin de şimdi emekleme basamağındaydı. Uzaya bir roket göndermeleri vs. kelam konusu değildi lakin bu rekabetin ısınmasına mani olmadı. Yemek iki taraf için de zehir oldu. Christian Davenport’un “The Space Barons” (uzay baronları) kitabında o akşamı anlatan Musk, “Aslında iyi tavsiyeler verme konusunda elimden geleni yaptım lakin o söylediklerimin birçoklarını duymazdan geldi” sözlerini kullanmıştı.
2004’ten 2013’e kadar geçen müddette rekabet sessiz sedasız devam etti. Lakin 2013’te NASA’ya ilişkin bir fırlatma rampasının kiralanması ile ilgili süreç tansiyonu tekrar yükseltti.
O tarihte Musk’ın SpaceX’i, NASA’nın fırlatma rampasını tek başına kullanabilmek için bir müracaatta bulundu. Bezos’un Blue Origin’i yanına SpaceX’in bir öteki rakibi United Launch Allience’ı da alarak bu müracaata itiraz etti. Hatta Bezos kelam konusu rampanın “tüm uzay şirketlerinin kullanabileceği ticari bir limana” dönüştürülmesini teklif etti.
Musk’ın buna karşılığı sert oldu. Teşebbüsü “sahte bir engelleme taktiği” olarak nitelendiren Güney Afrikalı iş adamı, Space News’e yaptığı açıklamada, “Blue Origin, 10 yıldan fazladır geliştirme yapmasına karşın emniyetli bir yörünge altı uzay aracı yaratmayı başaramadı” dedi ve ekledi: “Eğer önümüzdeki 5 yılda NASA’nın insani kıymetlendirme standartlarına uyan, Uzay İstasyonu’na bağlanabilecek bir araçla gelebilirlerse, ki Pad 39A’nın hedefi bu, o vakit muhtaçlıklarını seve seve karşılarız. Ancak açıkçası bence bacada dans eden tek boynuzlu atlar keşfetme ihtimalimiz bile bundan daha yüksek.”
Sonuçta fırlatma rampasının kullanım hakkını SpaceX aldı.
014’TEKİ PATENT SAVAŞINI YENİDEN BEZOS KAYBETTİ
2014 yılında SpaceX ve Blue Origin bu kere bir patent savaşına tutuldu. Blue Origin roket fırlatıcıların inişinde kullanılan insansız hava araçlarının patentini aldı. SpaceX patentin iptali için müracaat yaptı çünkü patentin geçerliliği durumunda bu teknolojiyi kullanmak için Blue Origin’e para ödemek zorundaydı. Yargıç SpaceX’in “Bu aslında eski bir teknoloji” formundaki itirazını haklı bulunca Blue Origin patent savlarının değerli bir kısmını geri çekti.
Sonraki yıllarda ikilinin savaşı, bilhassa Twitter üzerinden karşılıklı atışmalarla göz önünde devam etti. Bezos ve Musk fanlarının bir tenis maçı misali takip ettiği atışmaların odağında da kullanılmış roketlerin tekrar kullanımı konusu yer aldı. Örneğin 2015’te Blue Origin, New Shepard isimli roketini sağ salim yere indirmeyi başardığında, Bezos bunu bir görüntüyle ve “canavarların en nadirlerinden – kullanılmış bir roket” kelamlarıyla duyurdu. Musk fırsatı kaçırmayıp SpaceX’in tıpkı şeyi 3 yıl evvel yaptığını Bezos’un tweet’inin altına yazıverdi.
Daha sonra SpaceX Falcon 9 hava aracını yere indirmeyi başardığında bu sefer Bezos, SpaceX’i etiketleyerek “Tebrikler, ortamıza güzel geldiniz” minvalli bir tweet attı.
“JEFF DE KİMMİŞ?”
Musk, geçmişte Blue Origin’in işe alma uygulamalarını da eleştirerek, röportajlarında Bezos’a yönelik kelamlar sarf etti. Kendi biyografisini yazan Ashlee Vance’e Blue Origin’in SpaceX’in çalışanlarını çalmaya çalıştığını tez eden Musk, “İki kat maaş teklif edip ameliyatla yetenekli çalışanlarımızı almaya çalışıyorlar. Bence bu gereksiz ve kaba bir hareket” diye konuştu. SpaceX’in çalışan e-postalarında “blue” ve “origin” sözlerine filtre koyduklarını da söyleyen Musk, 2016’da BBC’nin Bezos’la ilgili bir sorusu üzerine “Kim o Jeff?” halinde cevap verdi.
Amazon uzaya internet yansıtan uydular fırlatma planlarını açıkladığında ve şoförsüz araçlardan oluşan taksi şirketi Zoox’u satın aldığında Bezos’u “kopyacı” diye nitelendiren Musk’a rağmen Bezos tenkitlerini daima örtülü bir lisanla sürdürdü. Hatta bir müddettir SpaceX’le ilgili tenkitlerinde tonu düşürmüş üzere görünüyor. Örneğin Aralık 2019’da SpaceX’in Starship isimli uzay aracı 7 dakika içinde binlerce fit yükselip iniş sırasında infilak ettiğinde, övgü dolu bir paylaşım yaptı. “Bunun ne kadar sıkıntı olduğunu bilen herkes, bugünkü Starship testinden etkilenmiştir” tabirlerini kullanan Bezos, “Bütün SpaceX takımına büyük tebrikler. Yakında geri döneceklerine eminim” demeyi de ihmal etmedi.
2024’TE REKABET AY’A TAŞINACAK
Geçtiğimiz temmuz ayında New York Times’a geniş bir röportaj veren 49 yaşındaki Musk ise 56 yaşındaki Bezos’u bu kere yaşından vurdu. Musk, Bezos’un yaşlı olduğunu ve Blue Origin’in gerçek bir ilerleme için çok ağır hareket ettiğini ima ederek, “İlerleme suratı çok düşük ve geride kalan yılları kâfi değil lakin yeniden de Blue Origin’le yaptığı şeyleri yaptığı için çok memnunum” dedi.
Yeniden yaz aylarında Amazon’un Kindle Direkt Basım servisi üzerinden Alex Berenson isimli muharririn “Covid-19 ve Karantina Üzerine Haber Olmamış Gerçekler” isimli kitabını şirket yönergelerine uymadığı gerekçesiyle basmayı reddetmesi karşısında lisanını yeniden tutamayan Musk, durumu “çılgınlık” olarak nitelendirip “Amazon’un parçalanmasının vakti geldi. Monopoller yanlış şeyler!” yorumunu yaptı. (Amazon daha sonra bu kararın kazara alındığını, kitabın yine Kindle’a yükleneceğini açıkladı.)
İkili ortasındaki rekabet yakın vakitte sona erecek üzere de görünmüyor. İki şirket de 2024’te Ay’a beşerli uzay araçları göndermek için dizaynlarını NASA’ya sundu. Münasebetiyle önümüzdeki birkaç yıl Bezos-Musk arbedesinin yeni rauntlarına hamile. Neler olacağını daima birlikte göreceğiz.
Haber7
