Bir ideâli vardı. Müslüman Türk nüfusun Rusya coğrafyasında erimesini önlemek. Bunun için, Türklerin yaşadığı bütün coğrafyalarda ki okullarda Türkçe eğitim verilmeli, bu mümkün değilse Türkçe eğitim veren medreseler kurulmalıydı. Birincisi mümkün olmayınca yollara düştü. Didindi, çırpındı, çalıştı ve nihayet 1884 yılında Bahçesaray’da Kaytaz Ağa Mahallesi’nde birinci okulunu açtı. Yetmedi, Müslüman Türk kızlarınında kesinlikle eğitim alması gerektiğini söyleyerek, ablası Pembe Bolatukova’ya birinci Usûl-ü Cedîd kız mektebini Bahçesaray’da açtırdı.
Bununla kalmadı müfredâtınıda kendi belirledi. Ortaya koyduğu müfredâtta 40 günde okuma, yazma ve başka derslerin daha kolay ve pratik bir yolla öğretiliyor olması, bütün müslüman Türk bölgelerinde çığır açtı.
“Usûl-ü Cedîd” ismini verdiği bu sistemi yaygınlaştırmak için bütün Rusya coğrafyasını Türkistan’ı dolaştı, hatta Mısır’a, Hindistan’a kadar gitti. Lisanda, iş’te, fikirde birlik şiârını oluşturmak maksadıyla öncelikle Rusya Türklerinin eğitimi ve birleşmesi için gece gündüz uğraştı.
Lakin gayesinde; bütün dünya Türklüğünün lisanda, iş’te fikirde birlik olmaları ideâli vardı. Bunun yolu lisandan geçiyordu. Bundan ötürü ortak lisanın Osmanlı Türkçesi olmasını istedi.
Bunun için ulusal bir basına muhtaçlık vardı ve daha okulları faaliyete sokmadan evvel, 1883 yılında Osmanlı Türkçesiyle “Tercüman” gazetesini çıkarmaya başladı. Akabinde, kızı Şefika Gaspıralı eliyle “Âlem-i Nisvân” isimli birinci bayan mecmuasını yayın hayatına soktu. Bir yıl sonrada “Âlem-i Sıbyan” isimli çocuk mecmuasını çıkartarak Tercüman Gazetesinin eki olarak vermeye başladı.
Tercüman Gazetesi, zorluklara karşın aralıksız çıkıyor, Rusya’nın her bölgesinde dağıtıldığı üzere, Balkanlar’da, Anadolu’da, Kafkasya ve İran’da okuyucusuyla buluşuyor, bilhassa aydın kesim ilgiyle takip ediyordu.
İşte bu büyük dâvâ adamının ismi İsmail Gaspıralı idi. İsmail Gaspıralı, 20 Mart 1851 yılında Bahçesaray’a bağlı Avcıköy’de dünyaya gelmiş, 24 Eylül 1914’te yeniden Bahçesaray’da vefât etmiş, dünyanın dört bir yanından gelen binlerce insanın iştirakiyle, Kırım Hanlığının kurucusu Hacı Giray Hân’ın türbe haziresine defnedilmişti.
Gaspıralı, evvelce asker olmak istediği için, Akmescit Erkek Okulunda okuduktan sonra Moskova’da harp okuluna başladı. Ama Girit’te Yunan’ın yaptığı Türk katliamını duyunca tereddüt göstermeden yardıma koştu. Bunun için gizlice Türkiye’ye giderken yolda yakalandı ve askerî okuldan atıldı. Bahçesaray’a dönerek öğretmenliğe başladı. Kısa bir müddet sonrada İstanbul üzerinden Fransa’ya giderek Rus Edebiyatçı İvan Turgenyev’e asistan oldu.
Sonra, hayatının en hoş anlarını yaşadığı İstanbul’a geldi, akabinde Kırım’a döndü. İstanbul’dayken Ziya Paşa, Namık Kemal ve Şinâsiden hayli etkilenmiş, Mehmet Emin üzere, Ahmet Mithat üzere, Şemsettin Sâmi üzere değerli şahsiyetlerle tanışmış ve İstanbul’da yayımlanan çeşitli mecmualara makaleler yazmıştı.
İsmail Gaspıralı asil Türk Milleti için gece gündüz çalışarak ortaya koyduğu usûl-ü cedîd eğitim sisteminde Türkçe okuma-yazma öğretiminin yanısıra aritmetik, sınır, Kur’an ve İslâm İlmihâl derslerin yanında coğrafya, hayat bilgisi, matematik, tabiat bilgisi ve tarih üzere dersleride müfredâtına koymuş, birebir vakitte ders veren öğretmenlerede maaş bağlatmıştı. Böylelikle Cedîdcilik hareketinide başlatmış oluyordu.
Bunun için değişik ülkelerin yanısıra belirli başlı Türk kentlerini dolaştı, sistemi anlattı. Başlattığı bu hareket eğitim alan öğrenciler üzerinde başarılı olunca, Rusya içerisinde ki Türk Bölgelerinin büyük ilgisini çekti.
Böylelikle Kazan, Kafkasya ile Türkistan’ın uzak bölgelerinden öğretmenler ve mollalar Usûl-ü Cedîd’i tanımak için Kırım – Bahçesaray’a gelmeye başladılar. Aldıkları eğitimi yeni jenerasyonlara aktarmak için memleketlerine döndüler ve açtıkları okulların sayısı 1894’lü yıllarda şimdi 100’ü bulmuşken, 1914’e gelindiğinde bu sayı beş bine ulaşmıştı.
Lakin 1914 yılının sonlarına gerçek 11 Eylülde hayata gözlerini yumduğunda an itibariyle geride 300 bin civarında talebe bırakmıştı.
İsmail Gaspıralı Bey’in bizlere bıraktığı “Dilde, İş’te, Fikirde Birlik” şiârını tesis etmek için Türk Dünyası Sevdâlıları canla, başla çalışıyor, dünya devletleri içerisinde değerli bir eksene oturan Türkiye’mizi daha iyi pozisyona getirmek için ter akıtmaya devam ediyorlar.
Türk-İslâm Coğrafyasında İngilizce yerine Türkçe’yi öğrenmek ve öğretmek önceliğimiz olmalıdır. Avrupa Birliği yerine birebir fikire inanmış, ekonomik ortak pazarını kurmuş, ortak parlamento ve orduları tesis edilmiş bir Türk Birliğinin kurulması elzemdir.( Bu bahiste çok kıymetli aralıklar alındı.) Bu türlü bir güç karşısında ne doğu-batı blokları, nede haçlı artıkları varlık gösteremez.
Bu gücün olduğu dünyada bırakın bir tek damla suçsuz ve mazlûm insan kanı akmasını, bir damla gözyaşı dâhi dökülmez.
“Dilde, İş’te, Fikirde Birlik” şiârıyla Türk Birliğinin en kısa vakitte kurulması dileğiyle..
Halit Kanak
Haber7
