Fiilimsiler, fiillere getirilen, İsim Fiil Ekleri, Sıfat Fiil ekleri, Zarf fiil ekleri ile ortaya çıkar. Fiillere getirilen ekler ile cümle içinde kullanılan sözcüğün isim, sıfat ve zarf misyonlarında kullanılması sağlanır. Fiilimsiler üstte belirtildiği üzere üçe ayrılır ve her birinin kendine özel fiilimsi ekleri vardır. İşte Fiilimsi ekleri;
İsim Fiil Ekleri : -ma, -ış,-mak
Sıfat Fiil Ekleri: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş
Zarf Fiil Ekleri : -ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında
Üstte bulunan ekler ile birlikte fiilimsiler isim, sıfat ve zarf misyonlarında kullanılır. Cümle içerisinde fiile gelen isim fiil eki o sözcüğü cümlede isim, sıfat fiil eki sıfat zarf fiil eki zarf yapar. Aşağıda fiilimsi çeşitleri ve eklerin vazifelerini inceleyebilirsiniz;
1- İSİM FİİL
Fiillere getirilen isim fiil ekleri (-ma, -ış, -mak) ile yapılır. Bu ekler büyük ünlü ahengine kuralına nazaran eklendiği sözcük içerisinde değişiklik gösterebilir. Bu yüzden “-ma, -me, -ış, -iş, -uş, -üş, -mak, -mek” halinde karşınıza çıkabilir. Özetle bu isimler fiillere gelerek onları cümle içerisinde isim yapar. Örneğin;
-Bende sizinle görül-mek istemiyorum.
– Kitap yaz-mak onun için huzur veren bir ortamdan geçiyor.
– Onun gel-işiyle oda bir anda huzur doldu.
– Bir gül-üşü ile herkesi memnun etmeyi çok iyi biliyordu.
İsim fiil eki aldığı ve fiilimsi olma kriterlerine uygun olduğu halde kalıplaşarak bir varlığın karşılığı (adı) olan sözcükler vardır. Bu sözcükler fiilimsi olarak kabul edilmezler. Örneğin;
Annesi elindeki çak-mak ile oynayan çocuğa çok kızdı.
Dondur-ma yersen hasta olabilirsin.
2- SIFAT FİİL
Fiillere eklenen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleri ile yapılır. Bu ekler büyük ünlü ahengi kurallarına nazaran eklendiği için sözcük içerisinde değişiklik gösterebilir. “-an, -en, -ası, -esi, -maz, -mez, -ar, -er, -dık, -dik, -duk, -dük, -acak, -ecek, -mış, -miş, -muş, -müş” olarak karşımıza gelebilir. Bu ekleri ezberlemenin en kolay yolu kafamızda “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” formunda kodlanabilir. Örneğin;
-Çalış-an herkesi çok seviyordu.
-Gel-ecek dönem için en iyi kadroyu Beşiktaş kurdu.
-Koş-ar adımlarla müşterileri karşılamaya gitti.
-Öyle bir durumdan kurtuldu ki veril-miş sadakası varmış.
NOT: Sıfat Fiillerin olumsuz halleri de mevcuttur. Örneğin;
Çalışmay-an kimseye hoşgörülü yaklaşmazdı.
Olma-y-acak işe gitmeyerek kendini büyük riskten kurtardı.
3- ZARF FİİL
Fiillere getirilen -ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -e….-e, -r…..-maz, -casına, -meksizin, -dığında” ekleri ile yapılır. Aşağıda bulunan kolay sistemle ezberlenebilir. Fiili zarf yapma vazifesi üstlenen bu eklerin başka ekler üzere ünlü uyumlarına nazaran değişkenlik gösterdiğini bilmeliyiz
“Kenyalı emadan ince ip arakladıkça Meskene varmazcasına gelmeksizin çıktığında”
Aşağıdaki örneklerde zarf fiillerin cümle içinde zarf vazifelerinde kullanıldıklarına dikkat ediniz. Zarf fiil ekleri fiillere gelerek onları cümle içinde zarf yapar.
ÖRNEKLER
-Saati kur-alı hayli bir vakit geçmişti.
-Kimseye görün-meden bilinmeyen gizli geldi.
-Kırıl-ınca ne yaptığını kendisi de bilmiyor.
-Para biriktir-ip yeni bir çalışma masası aldı.
Haber7
